5min Analytics

Datageletterdheid moet net zo vanzelfsprekend worden als lezen en schrijven

Datageletterdheid moet net zo vanzelfsprekend worden als lezen en schrijven

Hoe houden we technologie menselijk? Dat is de centrale vraag tijdens Internationale Dag van het Onderwijs op 24 januari, met het thema: ‘AI en onderwijs: behoud van menselijk handelen in een wereld van automatisering’. Dit thema benadrukt de grote uitdagingen waar ons onderwijs voor staat: hoe zorgen we ervoor dat de volgende generaties niet alleen meebewegen met de razendsnelle technologische vooruitgang, maar deze ook begrijpen en beïnvloeden zonder de menselijke waarden niet uit het oog verliezen?

De sleutel ligt in een vaardigheid die nog te weinig aandacht krijgt: datageletterdheid. Net zoals we kinderen leren lezen, schrijven en rekenen, moet ook het begrijpen van data en AI een integraal onderdeel worden van het curriculum. Uit de International Computer and Information Literacy Study (ICILS) 2023 blijkt echter dat Nederlandse leerlingen gemiddeld onder het basisniveau scoren op het gebied van computer- en informatiegeletterdheid. Veel leerlingen missen essentiële vaardigheden, zoals het beoordelen van de betrouwbaarheid van digitale informatie en het kritisch omgaan met wat ze online tegenkomen. Daarnaast kan een op de drie leerlingen niet goed overweg met een computer.

Dit onderstreept dat datageletterdheid geen bijzaak is, maar een basisvoorwaarde om te kunnen functioneren in de digitale wereld van vandaag en morgen.

AI democratiseert onderwijs

Een lachende vrouw met schouderlang haar in een blauwe jurk zit op een witte stoel tegen een wazige achtergrond.
Phaedra Kortekaas

Data en (generatieve) AI zijn niet meer weg te denken en geven vorm aan onze samenleving en economie. Van gezondheidszorg tot transport en van onderwijs tot het bedrijfsleven: vrijwel elk aspect van ons leven wordt geraakt door AI-gestuurde technologieën. Dit biedt ongekende mogelijkheden, zoals gepersonaliseerd leren, efficiëntere bedrijfsprocessen en betere gezondheidszorg. Maar zonder de juiste kennis blijven er veel kansen onbenut. Sterker nog, zonder inzicht in hoe data en (Gen) AI werken, lopen we het risico dat technologie ons overweldigt en niet optimaal wordt ingezet.

Tools als generatieve AI-modellen hebben juist het potentieel om onderwijs te democratiseren en toegankelijk te maken voor iedereen, ongeacht locatie of financiële middelen. Denk aan AI-modellen die offline  werken zoals OpenAI’s Whisper, LLama , en Private LLM, zodat gemeenschappen zonder stabiele internetverbinding toegang krijgen tot hoogwaardige educatieve middelen. Maar om deze kansen te kunnen benutten, moeten gebruikers begrijpen hoe AI werkt, welke beperkingen eraan kleven en welke kritische vragen ze moeten stellen over de uitkomsten die deze technologieën bieden.

Vroeg beginnen

Als we willen dat toekomstige generaties hun weg vinden in deze complexe digitale wereld, moeten we al op jonge leeftijd beginnen met het integreren van datageletterdheid in het onderwijs. Het is niet genoeg om leerlingen te leren hoe ze een technologie gebruiken; ze moeten ook begrijpen hoe het werkt. Dit betekent dat programmeerlessen, basisprincipes van data-analyse en ethische discussies over AI al vanaf de basisschool een plek moeten krijgen.

Een persoon met lang blond haar, gekleed in een zwart leren jasje en een spijkerbroek, staat zelfverzekerd buiten met zijn handen in zijn zakken, tegen een wazige stedelijke achtergrond.
Jos Dirkx

Vergelijk het met Engels, dat decennialang als dé wereldtaal werd gepresenteerd. Wie geen Engels sprak, stond op achterstand in een geglobaliseerde wereld. Hetzelfde geldt nu voor IT-vaardigheden en datageletterdheid. Technologie is niet iets voor een selecte groep in Silicon Valley; het is een universele taal die iedereen moet kunnen spreken.

Scholen en universiteiten spelen hierin een belangrijke rol. Het is tijd om technische vakken aantrekkelijker te maken en deze vakken te positioneren als ‘toekomstvakken’. Dit vereist meer investering in rolmodellen, met name vrouwelijke leiders in de technologie. Zo kunnen jonge meisjes zich identificeren met deze voorbeelden en ontdekken dat zij ook een toekomst kunnen hebben in een technische wereld.  Innovaties zoals Beenova AI, een vooruitstrevend AI-onderwijsproduct dat gericht is op het ontwikkelen van een toekomstgerichte mindset en kritische vaardigheden, dragen bij aan het creëren van een AI-gedreven samenleving.

Ook het bedrijfsleven moet in actie komen

Hoewel het onderwijs een belangrijke basis legt, eindigt de verantwoordelijkheid daar niet. Ook het bedrijfsleven moet een inhaalslag maken op het gebied van data- en AI-geletterdheid. Het probleem is niet alleen dat er te weinig technologische kennis aanwezig is, maar ook dat deze kennis vaak te beperkt is.

Bestuurders, CEO’s en managers moeten begrijpen wat AI inhoudt, risico’s inschatten, kritische vragen stellen en ethisch verantwoorde keuzes maken. Zonder deze kennis lopen bedrijven het risico verkeerde beslissingen te nemen. Denk aan het blind implementeren van AI zonder aandacht voor ethische gevolgen, of het mislopen van kansen omdat de mogelijkheden van technologie niet goed worden begrepen. Bovendien maken veel bedrijven zich zorgen dat hun werknemers de vaardigheden missen om te profiteren van investeringen in generatieve AI en andere nieuwe technologieën. SAS, marktleider in data en AI, speelt hierop in met de gratis training, Data Literacy in Practice met als doel de datageletterdheid in onze samenleving naar een hoger niveau te brengen. Tijd voor actie

Het gebrek aan aandacht voor datageletterdheid heeft impact die verder reikt dan alleen het individu. Zonder een goed begrip van data en AI lopen we als samenleving het risico achterop te raken. Landen die wél investeren in technologische kennis en vaardigheden zullen de economische en maatschappelijke voordelen oogsten, terwijl anderen achterblijven.

Daarnaast komt de menselijke betrokkenheid onder druk te staan naarmate AI geavanceerder wordt. De grenzen tussen menselijke intenties en machinegestuurde acties vervagen. Dit roept kritische vragen op: hoe behouden we menselijke controle in een wereld die steeds meer wordt geautomatiseerd? Hoe zorgen we ervoor dat technologie een force for good blijft?

De Internationale Dag van het Onderwijs 2025 vraagt ons om stil te staan bij de kracht van onderwijs in een tijdperk van technologische versnelling. Dit moment moeten we aangrijpen om datageletterdheid op de agenda te zetten. Net zoals lezen en schrijven ooit het fundament legden voor moderne samenlevingen, is datageletterdheid nu de sleutel tot onze digitale toekomst.

Dit is een ingezonden bijdrage van SAS. Via deze link vind je meer informatie over de mogelijkheden van het bedrijf.