Is 2,5 miljard euro genoeg om ASML in Nederland te houden?

Update 28-03: inmiddels hebben het demissionaire kabinet en de regio Eindhoven de toezegging bevestigd. Het oorspronkelijke artikel van 26 maart is daarom van een update voorzien.

Het demissionaire kabinet trekt samen met de regio Eindhoven de portemonnee voor de Nederlandse techsector. 2,5 miljard euro aan extra uitgaven belandt bij technische universiteiten en Brainport Eindhoven in het bijzonder, waaronder circa 500 miljoen voor de ontwikkeling van de lokale infrastructuur. Zijn de nieuwe uitgaven genoeg?

Het geld wordt in drie onderdelen gestoken: extra geld naar woningen, de onderwijssector (TU Eindhoven in het bijzonder) en naar een verbetering van de lokale infrastructuur. Voor het extra geld verwacht de Nederlandse regering wel een tegenprestatie van ASML: het moet “verdere investeringen in Nederland” doen en gevestigd blijven in dit land. Ook NXP zou door de investeringen gerustgesteld moeten zijn.

Concreet zullen er bijna 20.000 nieuwe woningen in de regio Eindhoven verschijnen. Een eenmalige investering van 450 miljoen in technisch onderwijs tot 2030 blijft niet tot TU Eindhoven beperkt, want ook de TU’s in Groningen, Enschede en Delft zullen ervan profiteren. Na 2030 zullen de jaarlijkse investeringen 80 miljoen bedragen. De overheid hoopt hierdoor meer lokaal personeel klaar te stomen om in de chipindustrie te werken.

Het bedrag van 2,5 miljard euro is de optelsom vanuit bijdragen van het demissionaire kabinet (1,7 miljard) en de regio Eindhoven (800 miljoen). Het overgrote merendeel van de investeringen door de nationale overheid komen uit het Nationaal Groeifonds (1,3 miljard). De toezegging lijkt het antwoord te zijn op de eenmalige miljardeninvestering waar Eindhovens burgemeester Jeroen Dijsselbloem twee weken geleden voor pleitte. Hij stipte daarbij het belang aan van meer investeringen in de bereikbaarheid van de regio, cruciaal om de talloze techbedrijven te voorzien van werknemers. Aangezien de regio zelf bomvol zit, is uitwijken in veel gevallen nodig.

Hoewel ASML lang niet het enige prominente techbedrijf in de regio is, geldt het als boegbeeld voor Brainport Eindhoven. Tegenover het FD merkte Dijsselbloem op dat elke ASML-medewerker 2,8 extra werkplekken oplevert in de toeleveringsketen. Een eventueel vertrek of geleidelijk terugtrekken van dat bedrijf zou dus grote gevolgen hebben.

Niet alleen geld nodig

Het kabinet heeft eindelijk door dat er extra investeringen nodig zijn. Met het eerder uitgelekte ‘plan Beethoven’ dient ASML voor Nederland behouden te blijven. Dat is overigens relatief, want ASML heeft al overal ter wereld kantoren staan. Het bedrijf heeft daardoor wel de keuze om ergens anders uit te breiden dan in Veldhoven, waar het internationale hoofdkantoor staat. Onze regering hoopt ervoor te zorgen dat ASML uitbreidingen binnen Nederland ziet blijven zitten.

Een belangrijk pijnpunt is momenteel dat het kabinet niet al te drastische plannen kan bedenken. Diens demissionaire aard houdt radicale investeringen tegen, waardoor we de geopperde plannen als een eerste zet moeten zien die het volgende kabinet moet opvolgen. De NOS geeft aan dat de regio en bedrijven daar sterk op hopen.

Leestip: ASML-tumult drijft Nederland tot betere EU-coördinatie over export

Er is echter meer nodig dan alleen geld. ASML, NXP en andere techbedrijven in de regio Eindhoven kunnen niet op enkel Nederlands talent vertrouwen. Veelbelovende internationale studenten moeten ruimte krijgen om aan de TU Eindhoven te studeren, terwijl buitenlands talent dat zich al op de werkvloer bevindt, Nederland een aantrekkelijk vestigingsoord moet vinden. Versoberde belastingregels voor hen houden dat tegen, terwijl de politieke plannen van beoogde regeringspartijen PVV en NSC het werven van buitenlands talent mogelijk bemoeilijken. Zo is de partij van Pieter Omtzigt tegen een prominente rol voor de Engelse taal binnen Nederlandse universiteiten en hogescholen, iets dat nu eenmaal nodig is om internationale studenten aan te trekken.

Ook op hoger niveau maatregelen

De toezegging van 1,7 miljard euro vanuit het huidige kabinet moet dus opgevolgd worden door de volgende coalitie. Europese samenwerking kan daarnaast een uitweg bieden, hoewel de onderlinge concurrentiestrijd met andere EU-lidstaten voor problemen kan zorgen. Immers willen ook onder andere Duitsland, Frankrijk en Polen graag hun chipindustrie uitbreiden en trekken daar de portemonnee voor uit. Zo vullen deze landen investeringen van partijen als Intel en TSMC aan met eigen bedragen, met meer lucratieve lokale banen tot gevolg.

Het is voor Nederland zaak om niet alleen de kloof te dichten tussen de ideeën van het bedrijfsleven en de politiek. Vertrekkend ASML-CEO Peter Wennink merkte op dat het niet zozeer de bewindslieden zijn, maar eerder de Tweede Kamer, die niet lijkt te begrijpen wat de techsector voor Nederland kan betekenen. In feite is ASML de enige leverancier van de meest geavanceerde chipmachines, waardoor het net als TSMC en Nvidia zichzelf kan zien als de spil van de chipindustrie. Voor Nederland betekent het dat het zeggenschap heeft over een van de belangrijkste schakels in deze sector, iets dat maar weinig landen kunnen zeggen. Weliswaar heeft het alsnog de invloed van de VS te accepteren, mede omdat een deel van de onderdelen van ASML-scanners van Amerikaanse komaf is.

Landen als Taiwan, de Verenigde Staten en Zuid-Korea lijken de strategische relevantie van hun chipindustrie beter te begrijpen. In die landen vinden veel grotere investeringen plaats om de eigen rol in de toeleveringsketen van halfgeleiders te garanderen. Het is vooralsnog de vraag of Europa op harmonieuze wijze soortgelijke investeringen kan coördineren, of dat Nederland op eigen kracht de eigen expertise moet garanderen om met het buitenland te concurreren. Als het laatste het geval is, zal er meer dan 2,5 miljard euro nodig zijn.

Lees ook: Prins Constantijn: ‘Investeringsmotor Nederlandse tech hapert’