Afgelopen week besloot het Amsterdamse techbedrijf Bird 90 werknemers binnen 7 minuten te ontslaan. Met behulp van AI zou de overbleven 80 procent van het personeelsbestand net zo efficiënt zijn als voorheen. Ontslagrondes zijn het afgelopen jaar gemeengoed geworden binnen de techindustrie. Het roept de vraag op of de situatie bij Bird illustratief is voor Big Tech. Is AI vooral een manier voor bedrijven om ‘af te slanken’ door personeel op straat te zetten?
De framing van zakelijke AI-adoptie als afslankmiddel hebben wij niet zelf bedacht. Marketing-expert Scott Galloway vergelijkt de impact van AI tegenover Fortune met ‘afslankwondermiddel’ Ozempic. Veelal wordt niet precies gedefinieerd om welke vorm van kunstmatige intelligentie het gaat, maar ondanks deze onduidelijkheid ziet menig leidinggevende AI als een game changer voor productiviteit. Bedrijven kunnen vervolgens kiezen of ze die productiviteitsverhoging verzilveren door mensen te ontslaan of door ze meer te laten doen met behulp van AI.
Bird wist het wel. Het bedrijf stuurde, zoals Computable het omschrijft, “in onvervalst Amerikaanse stijl” goedbetaalde salesmedewerkers de laan uit. Ze waren niet meer nodig, concludeerde CEO Robert Vis. Waar Galloway suggereert dat AI eerst als sluipmoordenaar banen zal kosten, voert Bird direct een tapijtbombardement uit op 90 banen die vanwege AI overbodig zouden zijn geworden.
De stap is in ieder geval geheel in lijn met de voorspelling van IBM-CEO Arvind Krishna medio vorig jaar dat ‘witteboordmedewerkers’ als eerste hun baan door AI verliezen. Hijzelf schat in dat IBM de komende jaren afscheid kan nemen van 30 procent van het huidige personeel, dat in absolute getallen neerkomt op 7.800 banen. Andere partijen als taalplatform Duolingo en financieel dienstverlener Klarna wijzen tevens naar AI als mogelijke baanvervanger.
Ontslagrondes én vacatures
Of de keuze van Bird de juiste is, valt te bezien. Het is niet het enige bedrijf dat AI lijkt te zien als alternatief voor personeel van vlees en bloed. Ook Google, dat lang terugschrok voor grote ontslagrondes, werkt aan een koerswijziging die duizenden banen kost. Men beoogt vooral meer geld te kunnen uitgeven aan het ontwikkelen van AI. De kostenbesparing wordt dus direct elders geïnvesteerd.
Vacatures voor AI-gerelateerde functies zijn er inmiddels genoeg, bij Google en andere bedrijven. Om de loonkosten voor dergelijke functies te financieren schrappen techbedrijven banen in “niet-strategische” gebieden die niet zouden bijdragen aan technologische innovatie. Maar dan hebben we het dus niet over AI die banen direct vervangt, maar personeel dat hetzelfde werk met minder collega’s moet zien af te ronden. Dat is niets nieuws.
Het zorgt ervoor dat AI momenteel een “dubbelzinnige” rol speelt op de arbeidsmarkt, aldus Fabian Stephany van het Oxford Internet Institute. De opmars van AI kan indirect leiden tot ontslagen door een herverdeling van de uitgaven, maar niemand wordt gelijk vervangen door een algoritme. In gesprek met Business Insider constateert hij: “Vechten tegen robots is een mooi verhaal op de omslag. Maar als je dieper kijkt, zijn het vaak old school, simpele economische dynamieken zoals outsourcing of management die kosten drukt om elders salarissen op te hogen.”
Een goed excuus
AI lijkt vooralsnog vooral een goed excuus om als vanouds werknemers te ontslaan, zoals ook CEO van Meta Mark Zuckerberg suggereert. Volgens hem hebben bedrijven zichzelf simpelweg te veel opgepompt (ze hebben zich “overbuilt” in zijn woorden) om de huidige hoeveelheid werknemers in dienst te houden.
Het toverwoord is efficiëntie, wat doorgaans een dankbaar argument is voor bedrijven bij economische tegenwind. De wereldwijde economie groeit naar verwachting bar weinig in 2024, waardoor geld niet graag rolt. Stevige kostenreducties worden daarom sterk beloond door Wall Street-investeerders. Dit roept wel de vraag op wanneer je moet ophouden met ontslagrondes, want dat kun je logischerwijs niet eindeloos doen.
IT-teams in de verdrukking
Dat de salarissen elders omhoog moeten om AI daadwerkelijk een succes te maken, blijkt meermaals. Uit Red Hat-onderzoek blijkt een gebrek aan AI-kennis een van de grootste pijnpunten volgens IT-managers. 72 procent van de ondervraagden ziet het als een probleem, waardoor het nagenoeg net zo vaak kopzorgen oplevert als een gebrek aan strategisch denken binnen een bedrijf (73 procent).
Opvallend, want deze twee zaken lijken meer verweven dan ooit. Immers zou AI nu de innovatie moeten zijn waar je als organisatie een kans mee grijpt versus de concurrentie. IT-teams moeten dat mogelijk maken, maar worden van dergelijke initiatieven weerhouden. Een te hoge werkdruk, een te klein budget en voortdurende verandering ondermijnen het succes van de IT-afdeling, laat hetzelfde onderzoek zien. Een tekort aan talent brengt de AI-revolutie alleen maar verder weg.
Meer werknemers nodig
AI-tools moeten beter worden geïmplementeerd om hun potentieel te behalen. Paradoxaal genoeg zijn er dus meer werknemers elders nodig om een kleiner werknemersbestand mogelijk te maken. Die nieuwe mankracht moet zich richten op een zo effectief mogelijke inzet van AI. Dat betekent het stellen van duidelijke kaders rondom toegestane middelen, de inzet van bedrijfsdata voor nuttigere AI-inzichten en de mogelijkheid om te blijven vernieuwen op dit gebied. Deze soort AI-optimalisatiebanen zouden in principe dus niet tijdelijk zijn. Maar dat is niet waar Bird het over had, daar suggereert men dat AI al ver genoeg op weg is om banen te schrappen. Daar is geen bewijs voor.
Er valt nog veel te winnen voor organisaties op dit gebied, want Zscaler constateert dat slechts 39 procent van organisaties AI bovenal als kans ziet en niet als dreiging. In Nederland in het bijzonder is men “nog vrij sceptisch” over de productiviteitswinst door de technologie, stelt Salesforce.
Daarbovenop komt dat de gemiddelde werknemer een stuk minder behoefte heeft aan AI dan leidinggevenden. 47 procent van hen wijst juist naar de taken van de CEO die grotendeels kunnen worden geautomatiseerd. Er is duidelijk een sentiment binnen organisaties dat men íéts moet met AI, maar er is storing op de zender over wat het nu precies kan, en zou moéten doen. Vooralsnog is echt AI-succes nog toekomstmuziek voor de meeste organisaties, zelfs als ze al GenAI-tools gebruiken.
Overbodig gemaakt?
Talloze experts hebben hoge verwachtingen van AI op de lange termijn. De verwachte aardverschuiving wordt nogal eens vergeleken met de industriële revolutie of de uitvinding van de drukpers in de late middeleeuwen. Maar waarschijnlijk is de echte impact die AI op den duur gaat hebben, nog veel groter. Generatieve AI, dus AI die iets kan genereren wat nog niet bestaat, is nog piepjong. LLM’s zijn pas een jaar gemeengoed en Big Tech heeft pas sinds enkele maanden volwassen GenAI-platforms beschikbaar. Organisaties hebben nog nog nauwelijks tijd gehad om zich aan te passen en strategieëen te ontwikkelen die op langere termijn werken.
En dan toch nu al medewerkers de laan uitsturen? Terwijl overgebleven werknemers vooralsnog hooguit in beperkte mate productiever zijn dankzij diezelfde AI waardoor hun collega’s hun baan verliezen? Het lijkt er eerder op dat AI hier simpelweg wordt gebruikt als schaamlap voor ordinaire bezuinigingen.
AI daadwerkelijk benutten kan pas als er genoeg expertise in huis is om dit te implementeren. Dat gaat aanvankelijk juist geld kosten. Dan moet je niet doen alsof je doodgewone ontslagronde eigenlijk een voorschot is op allerlei spectaculaire AI-omwentelingen. Bedrijven weten in feite nog niet of die ‘overbodige’ werknemers daadwerkelijk zo overbodig gaan zijn als nu wordt gedacht, want de meeste bedirjven en organisaties weten er gewoon nog te weinig van.
16 uur geleden
Expert bijdrage
